Yalan Söyleyen Öğrencim İçin Ne Yapabilirim?

Bilindiği gibi yalan, çokça karşılaşılan ahlaki bir kusurdur. Yalan söylemek, bilerek gerçeğe uygun olmayan açıklamalarda bulunmak anlamına gelmektedir. Bu açıklamalar, bazen gördüğü, bildiği şeyin tam aksini söylemek, bazen bildiklerine başka şeyler eklemek veya bazı gerçekleri saklamak, bazen de kendini övme veya önemli bir kişi olduğunu anlatma şeklinde olabilir.

Halk arasında dillenen “Çocuktan al haberi” sözü, onun gizli kapaklı konuşma bilmediğini gösterir. Dolayısıyla çocuk, yalanı yetişkin insanlardan onların bizzat yalan söylemeleri veya yanlış eğitimleri sonucu kazanır. Özellikle beş yaşından önce çocuklarda yalan ile gerçek tam olarak ayırt edilemediğinden, bu dönemde hayali olayların yaşanmış gibi anlatılması ya da yaşanan olayın abartılarak ifade edilmesi şeklinde yalan söyleme görülebilir. Bu tür yalanlarda aldatma niyeti olmadığından endişe edilecek bir durum yoktur. Ancak çocuk gerçek olanla gerçek olmayanı ayırt etmesinden sonra da yalan söylüyorsa, yalanın temelinde çevresiyle olan uyumsuz ilişkilerin yattığını söyleyebiliriz.

Çocukların yalana başlamalarının ve yalan söylemelerinin nedenleri genel olarak şunlardır:

💢 Övünmek, kendini üstün göstermek için

Çocuklar kendi aralarında övünmek ya da kendini ve ailesini üstün göstermek için yalan söyleyebilirler. Anne baba ve akrabalarından bazılarının zengin, yüksek makam sahibi olduklarını söylerler. Bazıları da anlattıkları harikulade olaylarla kendi başarılarını ve üstünlüklerini göstermek, kahramanlık taslamak isterler.

 ⏳ İlgi çekmek için

Çocuklar sürekli ilgi çekmek isterler ve yeterince ilgi göremeyen bazı çocuklar yalan söylemek suretiyle dikkatleri üzerlerine çekmeye çalışırlar.

🎯 Ceza ve dayak korkusundan

Eğer bir çocuk, daha önce hatalı bir hareket yaptığında bu hatasını doğru bir şekilde büyüklerine anlatmış ve bu yüzden dayak yemişse, ya da bu nedenle cezalandırılan bir arkadaşını görmüşse; yanlış bir şey yaptığında aynı şeylerin başına gelmesinden korktuğu için yalan söyleyebilir. Böylece kendini savunma çabasına girer.

📷 Büyükler yalan söylediği için

Yetişkinlerin yalan söylemesi, çocukların onları taklit ederek yalana alışmalarına neden olabilir. Hele çocuğu bizzat yalan söylemeye teşvik etmek, arandığında, evde olduğu halde evde olmadığını söylemesi şeklinde tembihte bulunarak çocuğu kendi yalanlarına ortak etmek, onun yalan söylemesine yardımcı olmaktan başka bir işe yaramaz.

😡 Utandığı, çekindiği veya alay edilmekten korktuğu için

Bazı çocuklar, daha önce yadırganan, alay edilen bir durumla bizzat karşılaştığında, kendisiyle de alay edilmemesi için gerçeği gizleyip yalan söyleyebilirler.

💲 Çıkar elde etmek için

Çocuk anne babasının veya bir başkasının lehine yalan söylemesi sonucu onlar tarafından ödüllendiriliyorsa zaman içinde bunu alışkanlık haline getirebilir. Örneğin annenin, yaptığı olumsuz bir davranışı babaya değişik aksetmesi ve çocuğa da bunu tasdik ettirmesi, sonra da istediğini yaptı diye onu ödüllendirmesi, çocukta yavaş yavaş çıkar elde etmek için yalan söyleme davranışını yerleştirir. Böylece artık çocuk hayat süreci içerisinde çıkarı için yalan söyler, yalancı şahitlik yapar ve büyüdüğü zaman da buna devam eder.

🚩 İntikam almak için

Çocuk sevmediği, hoşlanmadığı, kendi arzularını engelleyen yahut kıskandığı kişilere zarar vermek, onları güç durumda bırakmak için yalan söyler, iftirada bulunabilir.

Çocuğun yalan söylemesinin kaynağı çoğunlukla yetişkinlerdir. Dolayısıyla bu davranışın düzeltilmesi de yine yetişkinlerin tutum ve davranışlarına bağlıdır. Bunun için dikkat edilmesi ve yapılması gereken hususlar şunlardır:

• Anne, baba ve diğer yetişkinler, çocuğun yanında kesinlikle yalan söylememeli, yalan söyleyerek onlara kötü örnek olmamalıdır. Eğer anne ve baba kendisi yalan söylüyorsa çocuk da yalan söyler ve bunu önlemek oldukça güçtür.
• Öğretmen öğrencilerine verdiği sözleri tutmalı, hareketlerinde istikrarlı olmalıdır. (Kontrol edeceğim denilen ödevler kontrol edilmeli, ödül vereceğim denilen davranışlar ödüllendirilmelidir.)
• Çocuğa gereken ilgi ve sevgi gösterilmelidir.
• Çocuktan gücünün üstünde işler ve başarılar beklenmemeli, buna zorlanmamalıdır.
• Çocuk başkalarıyla karşılaştırılmamalı, aleyhte kıyaslamalar yaparak kıskançlık duygusunun gelişmesine ve kendisiyle kıyaslanan çocuğa karşı kin beslemesine sebep olunmamalıdır. Çünkü böyle yapılırsa çocuğun arkadaşını kötü gösterecek ya da kendisini üstün gösterecek yalanlar söylemesine yol açabilir.
• Sınıfta öğretmen başarılı öğrenciler üzerinden diğer öğrencilere dersler vermemeli, her öğrencisini eşit derecede sevdiğini belli etmelidir. 

Prof. Dr. Hüseyin Peker (Bu yazı yazarın “Zor Çocuk Yoktur” adlı kitabından alınmıştır.)