Hiperaktivite, Dikkat Eksikliği ve Öğrenme Güçlüğünün Genel Özellikleri 

Hiperaktivite, dikkat eksikliği ve öğrenme güçlüğünün ortak, benzer veya farklı özellikleri vardır. Bazı belirtilerin her probleme göre dereceleri vardır. Ortaya çıkış şekilleri farklıdır.

Bazen ebeveynlerden şu tarz yakınmalar duyulur: “Daha önceden hiperaktivite, dikkat eksikliği ve öğrenme güçlüğü mü vardı? Şimdi bir de bunu çıkardılar.”

Evet, daha önceden de bu problemler vardı. Ama bu problemler şu şekilde ifade ediliyordu: “Okula verdik ama okumadı.”

DEHB ve öğrenme güçlüğünün genel özellikleri şu şekilde sıralanabilir:

• Hiperaktivite, dikkat eksikliği ve öğrenme güçlüğü bir zekâ problemi değildir: Özellikle bu durumun çok iyi bilinmesi gerekir.
• Algılama ve ayırt etme keskinlikleri zayıftır: Bu problemi yaşayan öğrenciler bakarlar ama gözlerinin önündeki nesneyi, cismi, ayrıntıyı fark edemezler. Gözleri ile baktıklarında gözlerinin baktığı her şeyi, algılayıp fark etmeleri gereken sürede algılayamazlar. Fark etmeleri, ayırt etmeleri zayıftır. Ellerindeki bir evrakın tarihini, sayısını, ya da başka bir ayrıntısını algılamakta zorlanırlar. Bir şekli farklı pozisyonlarda algılamakta güçlük yaşarlar. Bakarlar ama göremezler. Şekil-zemin ilişkisini ve kamuflaj resimlerde gizlenmiş birden çok resmi algılamakta zorlanırlar. Öğrenme güçlüğü yaşayanlar algılama hızları yavaşlığından; dikkat eksikliği, hiperaktivite problemi yaşayanlar da belli bir konuda yoğunlaşamadıklarından algılama ve ayırt etme problemi yaşayabilirler.
• Hiperaktivite ve dikkat eksikliği yaşayan bazı çocukların organize olamamalarının ve sakarlıklarının nedeni: Dikkat eksikliği, hiperaktivite problemi yaşayan çocuklarda sakarlık görülebilir. Bunun nedeni motor beceri bozukluğudur. Çocuklarda hiperaktivite problemine ek olarak bir de motor beceri bozukluğu ilave olduğunda bu çocukların sakarlıkları daha da artabilir.

“Emekleme, yürüme ve koşmada belirgin gecikme, kaşık ve çatalla yemek yeme, düğme ilikleme, ayakkabı bağı bağlama, top atma ve top tutma, yapbozları tamamlama ve kalem tutmada beceriksizlik, hantallık ve sakarlık görülebilir.”(Öztürk. 2007)

• Çoğu insanda az da olsa öğrenme ve dikkat problemi olabilir: Önemli olan bu problemlerin miktarıdır. Bu kitapta anlattığımız bazı belirtileri kendinizde ya da etrafınızdaki insanlarda görebilirsiniz. Bu durum gerçekten o kişilerde öğrenme ve dikkat problemi olduğu anlamına gelmez. Ufak tefek bazı aksaklıklardan ya da gelişim dönemlerinden kaynaklanan durumları öğrenme ve dikkat problemi olarak değerlendirmemek gerekir. Bu durumun problem olup olmaması alanda tecrübeli uzman profesyoneller tarafından tanı alınmasıyla tespit edilebilir. Öğrenme ve dikkatle ilgili problem olarak değerlendirilmeyen aksaklıkların aşılması daha kolaydır. Birey dışarıdan bir yardım almadan da bu durumu aşabilir.
• Öğrencinin hoşlanmadığı derslerde ya da alanda başarılı olması o öğrencide öğrenme ve dikkat problemi olmadığı anlamına gelmez: Bazı durumlarda öğrencide öğrenme ve dikkat problemi olmasına rağmen bu engeli iradesini kullanarak aşabilir. İnsan içinde bulunduğu kötü şartlardan kurtulmayı istediği, başka alternatife sahip olmadığı ya da başarılı olduğunda ulaşacağı güzel sonuçları düşündüğü için iradesini çok iyi kullanarak öğrenme ve dikkat problemine rağmen başarılı olabilir. Bu duruma ise ilgi, motivasyon ve insan iradesi sayesinde ulaşılır. Bu ilgi ve motivasyonun yukarıda belirttiğimiz nedenlerini sınıflandırırsak: Birincisi, içinde               bulunduğu kötü şartlardan, çaresizlikten, mecburiyetten kaynaklanan motivasyon, ikincisi ise başarılı olduğunda ulaşacağı güzel sonuçlardan; başarıdan, ödülden, mutluluktan ve hazdan            kaynaklanan motivasyondur. Kurtuluş Savaşı’nda Koca Seyid’in 287 kiloluk top güllesini tek başına kaldırmasını, Fatih’in gemileri karadan yürütmesini içinde bulunulan şartlara bağlı olarak gerçekleşen olağanüstü motivasyon olarak örnek verebiliriz.
• Öğrencinin ilgi duyduğu derste başarılı olması, o öğrencide öğrenme ve dikkat problemi olmadığı anlamına gelmez: Çünkü öğrenme ve dikkat problemi olan bir öğrenci o derse karşı olan ilgisinden ve motivasyonundan dolayı o dersi öğrenmek için çok çaba gösterebilir, dersi ilk etapta öğrenememesine, başarısız olmasına rağmen gösterdiği gayret ve yoğun denemeler sonucunda dersi öğrenerek başarıyı yakalayabilir. Birçok deneme yapmasının nedeni ise derse veya o alana karşı olan ilgi ve motivasyonudur. Eğer öğrencinin diğer derslere ve alanlara karşı ilgisi ve motivasyonu yoksa öğrenmek için yeterli çalışmayı gösterecek ve yine de öğrenemeyecektir. Yani yeterli ve gerekli şartları yerine getirmesine rağmen öğrenemeyecektir. Bunun temel nedeni ise öğrenmek için ilgili ve başarılı olduğu derslerdeki gibi özel gayret göstermemesi ve birçok deneme yapmamasıdır. İlgi duymadığı alana ve derslere karşı bu çabayı göstermeyeceği için de öğrenme ve dikkat engeli karşısına bir problem olarak çıkacaktır.   
• Öğrencide öğrenme ve dikkat probleminin olmadığı her alanda belirli seviyede, ortalama başarı göstermesiyle ortaya çıkar: Öğrenciden sevmediği, hoşlanmadığı, ilgi duymadığı derste ya da alanda da o konuyu öğrenmek zorunda ve sorumluluğunda olduğu için akranlarına göre ortalama bir başarı göstermesi beklenir. Eğer öğrenci bu beklentiyi karşılayabiliyorsa o öğrencide öğrenme ve dikkat problemi olmadığı kanısına varılabilir. Fakat buradan öğrencinin her alanda ve branşta çok başarılı olması ve üstün performans göstermesi gerektiği anlamı çıkarılmamalıdır. Bu durumu şöyle açıklayabiliriz: Örneğin bir öğrenci, Türkçe ve sosyal bilgiler derslerini çok sevdiği ve bu derslere ilgi duyduğu için üstün performans gösteriyor. Matematik ve fen bilgisi derslerini sevmiyor ve bu derslere ilgi duymuyor. Fakat sınıfı geçmek için bu derslerden geçecek kadar başarı göstermesi gerektiğinden, bu derslere de çalışıp sınıf seviyesine göre ortalama bir başarı gösteriyor. Benim anlatmaya çalıştığım öğrenme ve dikkat problemi olmayan öğrenci bu öğrencidir. Her öğrencinin her branşta üstün başarı göstermesi mümkün değildir. Her branşta ve alanda ancak dehalar üstün başarı gösterebilir. Tekrar vurgulamak isterim ki; öğrencinin her branşta “ortalama” bir başarı göstermiş olması onda dikkat ve öğrenme probleminin olmadığına işaret eder.
• Bazı hiperaktif çocuklar çok zeki olduğu için problemli olarak kabul edilmezler: Bazı çocuklar hiperaktif olmasına rağmen zekâ seviyeleri yüksek olduğundan başarı problemi yaşamazlar. Bununla birlikte zekâlarını da derslerine tam olarak yansıtamazlar. Bu tür öğrencilerin hiperaktivitesi tedavi edilirse çok daha başarılı olabilirler. Hiperaktivite, dikkat eksikliği ile birleşirse, ancak o zaman başarısızlık karşımıza bir problem olarak çıkar. Bu nedenle birçok çocuğun hiperaktivitesi, ders başarısı iyi olduğu için fark edilmez. Hiperaktif çocuk normal zekâya sahip olduğunda ve derslere karşı ilgisi olmadığında hiperaktivite problemleri daha da belirginleşir.

 M. Kemal Hayta (Bu yazı, yazarın “BİRAZ HİPERAKTİFİZ GALİBA Hiperaktivite, Dikkat Eksikliği ve Öğrenme Güçlüğünün ABC’si ” adlı kitabından alınmıştır.)